Vandaag vieren we Sinterklaas. Wat een heerlijk feest heb ik dat altijd gevonden. De laatste jaren wordt aan dit feest ook de Zwart Pieten discussie gekoppeld. Maar waar gaat deze discussie nou eigenlijk echt over? Door er op een systemische manier naar te kijken, kunnen we hier wellicht meer zicht op krijgen.

Waar gaat de Zwarte Pieten discussie ook alweer over?

De kern van de Zwarte Pieten discussie is dat Zwarte Piet racistisch is en daarom afgeschaft moet worden. In de discussie wordt er veel gezegd over de herkomst van Zwarte Piet en waarom het dus wel of juist niet racistisch is. Ik heb zelf wat zoekwerk gedaan, maar het is lastig om de werkelijke oorsprong van Zwarte Piet te achterhalen. Die varieert van de duivel (blijkt uit een brief uit 1840), tot Moorse bedienden en van het verhaal van Jan Schenkman uit 1850 waarin Zwarte Piet als knecht van Sinterklaas werd genoemd tot de blanke helper die in de schoorsteen zwart geworden is. Heel Europa kent trouwens een traditie van Sinterklaas die vergezeld wordt door een of meerdere figuren, waarbij er ook veel zwarte figuren zijn. Maar in Nederland ligt Zwarte Piet zwaar onder vuur.

Laten we voorop stellen dat het kwetsen van bepaalde bevolkingsgroepen nooit de bedoeling kan en mag zijn van het Sinterklaasfeest. Mijn bedoeling met deze blog is ook niet om dit te bagatelliseren. Ik wil juist een andere kijk op de discussie geven waardoor het minder gaat over gelijk en ongelijk en wij tegen zij.

Is Zwarte Piet nou racistisch of niet?

Het interessante is dat de argumenten van beide kampen best wel hout snijden. De geschiedenis is dus niet heel helder over het feit of het nou racistisch is of niet, hoewel er wel een link te leggen is met de Moorse bedienden die bij rijke mensen in Spanje leefden en zodanig als slaven gezien kunnen worden. Er gaat echter ook een verhaal dat Sinterklaas juist Moorse slaven zou hebben bevrijd. Dat zou betekenen dat Zwarte Piet juist niet racistisch is. Daarnaast kun je gemakkelijk stellen dat het zeker racistische trekken heeft, met een zwarte helper met kroeshaar die een blanke bisschop ‘ondersteunt’ zeker gezien het verleden van Nederland in de slavenhandel.
Tegelijkertijd is de oplossing niet zo ingewikkeld. Je laat de Sinterklaasboot door een regenboog varen en alle Pieten zijn gekleurd (dat is al een keer eerder gebeurd, weet ik van een Sinterklaasjournaal uit de tijd dat mijn kinderen nog geloofde). Of je gebruikt alleen nog maar roetpieten of elke andere aangedragen oplossing. Er is echter ook wat voor te zeggen dat het bij de Nederlandse cultuur hoort en dat je dit moet behouden. Argumenten dat kinderen worden gepest met Zwarte Piet houden voor mij geen stand. Als er geen Zwarte Piet meer is, vinden kinderen wel weer iets anders om elkaar mee te pesten. Dat is weer een heel ander probleem.

Waar gaat de Zwarte Pieten discussie echt over?

Kortom, het ligt genuanceerd en het is lastig al niet onmogelijk om feiten boven tafel te krijgen op basis waarvan je een beslissing kunt nemen. Dat is ook de reden dat onze regering zich zoveel mogelijk buiten de Zwarte Pieten discussie houdt.

Maar ja, de emoties lopen wel hoog op: Mensen worden uitgescholden, uitgemaakt voor racist of juist voor stomme buitenlander; er vinden demonstraties plaats die vervolgens weer geblokkeerd worden met botsingen op de A7 tot gevolg; hele fora worden volgeschreven met teksten voor of juist tegen Zwarte Piet en harde woorden worden hierbij niet gemeden.

Voor mij is dit een teken dat er meer aan de hand is dan we aan de oppervlakte kunnen waarnemen.

De vraag die ik me dan stel is “waar is deze ruzie een oplossing voor?” of “wat wil deze discussie ons ten diepste duidelijk maken?”. Hierbij zoom ik dus niet in op het probleem, maar juist uit. In welke groter perspectief moeten we dit bekijken? We kunnen ons afvragen aan wie in onze geschiedenis iedere partij loyaal is.

Met behulp van opstellingen (we zouden het maatschappelijke opstellingen kunnen noemen) kun je zicht krijgen op deze dieperliggende oorzaak van de Zwarte Pieten discussie. Zonder een opstelling te hebben gedaan, durf ik wel twee balletjes op te gooien.

Heeft ons slavernijverleden wel een plek in onze geschiedenis?

Het zou kunnen zijn dat deze discussie te maken heeft met het wegstoppen van ons verleden als slavenhandelaren. Nog geen twintig jaar geleden stond er in de geschiedenisboeken niks over onze rol in de slavenhandel. Slavernij was iets van de Amerikanen. Dat wij de slaven uit Afrika haalden en naar Amerika vervoerden en weer verkochten werd even niet genoemd. Ook de levendige slavenhandel met Azië werd niet genoemd. Nu nog steeds is de informatie in de geschiedenisboeken zeer beperkt. Bovendien weigert de Nederlandse overheid (die wij als burgers hebben gekozen) om excuses te maken voor onze rol in de wereldwijde slavernij (waarbij we overigens niet de enige waren).

Zodra iets wordt weggestopt, uitgewist uit het verleden, zullen er altijd krachten actief worden die dit stuk geschiedenis weer een plek willen geven. Dit hebben we inmiddels geleerd uit de vele opstellingen die hebben plaatsgevonden. De Zwarte Pieten discussie zou zomaar een vorm kunnen zijn voor het zichtbaar willen maken van een van de zwarte bladzijden van de Nederlandse geschiedenis.

Gaat het over iets afnemen van ons omdat wij iets van hen hebben afgenomen?

Een andere manier om ernaar te kijken is door te kijken naar de balans in geven en nemen. Ook die komt uit het systemisch gedachtegoed. Elk systeem wil uitwisselen met zijn omgeving. Dit blijft een gezonde uitwisseling als geven en nemen in balans is. Wij hebben als land mensen hun thuis, hun familie en zelfs hun vrijheid afgenomen. We hebben daar nooit iets voor terug gegeven. In die zin is de balans tussen geven en nemen helemaal verstoord.

Het afnemen van ons Sinterklaasfeest zou zomaar een manier zijn om die balans weer iets te herstellen. Mijn gevoel zegt daarbij dat we dan nog wel wat gedoe kunnen verwachten, omdat het afnemen van ons Sinterklaasfeest niet in verhouding staat tot dat wat wij hebben afgenomen. Om weer een gezonde verhouding te krijgen, zegt men in de systemische wereld dat als er iets van je wordt afgenomen, je net iets minder van de ander moet afnemen. Zo creëer je een spiraal die opwaarts beweegt in plaats van neerwaarts. Het is interessant om je af te vragen wat er van ons afgenomen moet worden wil de balans weer de goede kant op bewegen.

Zelf nu ik met deze blog bezig ben voel ik de weerstand in onze cultuur tegen dit deel van onze geschiedenis

Het is interessant om te ervaren dat ik weerstand voelde om een plaatje te kiezen als link naar deze blog. Ik kon duidelijk de krachten in het systeem voelen. Ik merkte dat er als het ware iets groters was dat me tegenhield om een plaatje te kiezen van de slavenhandel. Ik dacht “moet ik dat echt wel zo duidelijk naar voren brengen” en “heeft het hier echt wel mee te maken”. Ik voelde ook angst voor agressie en mensen die hier boos van worden.

Tegelijkertijd kon ik ook waarnemen dat deze weerstand te maken heeft met precies dat waar ik over schrijf. Dat er in onze cultuur en in ons systeem een hele sterke kracht is om dit verborgen te houden en dat de Zwarte Pieten discussie juist dit duidelijk wil maken. We zijn bang voor onze geschiedenis; we willen niet kijken naar wat onze voorouders hebben gedaan. Daarom toch een duidelijke verwijzing naar de slavenhandel in het plaatje van deze blog. Om het een plek te geven. Om te laten zien dat dit ook onderdeel is van mijn Nederland, het land waarin ik ben geboren en waar mijn voorouders hebben gewoond.

Denk niet in goed of slecht of dader en slachtoffer

Het gaat hierbij overigens niet om je nog schuldig te voelen of in een daderrol of slachtofferrol te stappen. Het gaat erom dat je, in dit geval als land, kunt zeggen “dit hoort bij mijn/onze geschiedenis”. Door te erkennen dat dit bij onze geschiedenis hoort, ontstaat er ruimte.

In een opstelling heb ik wel eens gezien dat een representant werd ingebracht voor “De moraal van die tijd”. Dit gaf heel veel rust in het systeem. We hebben als Nederland toen, in die tijdgeest besloten om te handelen in mensen. Ik kan er niet over oordelen of dat toen goed of slecht was. Het enige dat ik weet is dat we het nu kunnen erkennen en het toe kunnen eigenen als deel van onze geschiedenis en dat we onze excuses kunnen maken naar de slachtoffers uit die tijd en hun nakomelingen. We kunnen de tijd niet meer terugdraaien.

Verjaren dit soort zaken dan niet, vraag je je misschien af? De generaties die nu leven hebben toch geen slavenhandel gedreven?
Nee, dit verjaart niet, maar reist met ons mee door de generaties heen totdat een generatie ervoor kiest om onder ogen te zien wat onder ogen gezien moet worden en bereid is om dat wat buitengesloten wordt in te sluiten.

Wat heeft dit met ondernemen en zakendoen te maken?

Ook in het zakendoen zie ik dat managers en ondernemers geneigd zijn om bij problemen in te zoomen op het probleem. Ze willen het probleem uiteen rafelen en zo de oorzaak vinden. Vaak is het helpender om juist uit te zoomen en het probleem te bekijken vanuit een groter perspectief. Ook hier kun je vragen stellen als “Waar is dit probleem een oplossing voor?” en “Wat wil het ons duidelijk maken?” Je kunt daarbij ook kijken naar loyaliteiten, delen van de geschiedenis die niet worden gezien of mensen of afdelingen die geen plek hebben. Je kunt ook in organisaties afvragen hoe het zit met de balans in geven en nemen. Tussen de organisatie en haar omgeving en binnen de organisatie.

Ook hier kunnen (organisatie)opstellingen een hele verhelderende en helende werking hebben. Ze kunnen je laten zien waar de werkelijke oorzaak van het probleem ligt en laten ervaren wat de oplossingsrichting is. Tegelijkertijd komt er in een opstelling potentieel vrij om de stappen te zetten die nodig zijn.

Ik ben heel benieuwd naar jouw reactie en naar jouw ervaringen met uitzoomen bij problemen. Wil je hieronder een reactie achterlaten?