Vandaag vieren we Sinterklaas. Wat een heerlijk feest heb ik dat altijd gevonden. De laatste jaren wordt aan dit feest ook de Zwart Pieten discussie gekoppeld. Maar waar gaat deze discussie nou eigenlijk echt over? Door er op een systemische manier naar te kijken, kunnen we hier wellicht meer zicht op krijgen.
Waar gaat de Zwarte Pieten discussie ook alweer over?
De kern van de Zwarte Pieten discussie is dat Zwarte Piet racistisch is en daarom afgeschaft moet worden. In de discussie wordt er veel gezegd over de herkomst van Zwarte Piet en waarom het dus wel of juist niet racistisch is. Ik heb zelf wat zoekwerk gedaan, maar het is lastig om de werkelijke oorsprong van Zwarte Piet te achterhalen. Die varieert van de duivel (blijkt uit een brief uit 1840), tot Moorse bedienden en van het verhaal van Jan Schenkman uit 1850 waarin Zwarte Piet als knecht van Sinterklaas werd genoemd tot de blanke helper die in de schoorsteen zwart geworden is. Heel Europa kent trouwens een traditie van Sinterklaas die vergezeld wordt door een of meerdere figuren, waarbij er ook veel zwarte figuren zijn. Maar in Nederland ligt Zwarte Piet zwaar onder vuur.
Laten we voorop stellen dat het kwetsen van bepaalde bevolkingsgroepen nooit de bedoeling kan en mag zijn van het Sinterklaasfeest. Mijn bedoeling met deze blog is ook niet om dit te bagatelliseren. Ik wil juist een andere kijk op de discussie geven waardoor het minder gaat over gelijk en ongelijk en wij tegen zij.
Is Zwarte Piet nou racistisch of niet?
Het interessante is dat de argumenten van beide kampen best wel hout snijden. De geschiedenis is dus niet heel helder over het feit of het nou racistisch is of niet, hoewel er wel een link te leggen is met de Moorse bedienden die bij rijke mensen in Spanje leefden en zodanig als slaven gezien kunnen worden. Er gaat echter ook een verhaal dat Sinterklaas juist Moorse slaven zou hebben bevrijd. Dat zou betekenen dat Zwarte Piet juist niet racistisch is. Daarnaast kun je gemakkelijk stellen dat het zeker racistische trekken heeft, met een zwarte helper met kroeshaar die een blanke bisschop ‘ondersteunt’ zeker gezien het verleden van Nederland in de slavenhandel.
Tegelijkertijd is de oplossing niet zo ingewikkeld. Je laat de Sinterklaasboot door een regenboog varen en alle Pieten zijn gekleurd (dat is al een keer eerder gebeurd, weet ik van een Sinterklaasjournaal uit de tijd dat mijn kinderen nog geloofde). Of je gebruikt alleen nog maar roetpieten of elke andere aangedragen oplossing. Er is echter ook wat voor te zeggen dat het bij de Nederlandse cultuur hoort en dat je dit moet behouden. Argumenten dat kinderen worden gepest met Zwarte Piet houden voor mij geen stand. Als er geen Zwarte Piet meer is, vinden kinderen wel weer iets anders om elkaar mee te pesten. Dat is weer een heel ander probleem.
Waar gaat de Zwarte Pieten discussie echt over?
Kortom, het ligt genuanceerd en het is lastig al niet onmogelijk om feiten boven tafel te krijgen op basis waarvan je een beslissing kunt nemen. Dat is ook de reden dat onze regering zich zoveel mogelijk buiten de Zwarte Pieten discussie houdt.
Maar ja, de emoties lopen wel hoog op: Mensen worden uitgescholden, uitgemaakt voor racist of juist voor stomme buitenlander; er vinden demonstraties plaats die vervolgens weer geblokkeerd worden met botsingen op de A7 tot gevolg; hele fora worden volgeschreven met teksten voor of juist tegen Zwarte Piet en harde woorden worden hierbij niet gemeden.
Voor mij is dit een teken dat er meer aan de hand is dan we aan de oppervlakte kunnen waarnemen.
De vraag die ik me dan stel is “waar is deze ruzie een oplossing voor?” of “wat wil deze discussie ons ten diepste duidelijk maken?”. Hierbij zoom ik dus niet in op het probleem, maar juist uit. In welke groter perspectief moeten we dit bekijken? We kunnen ons afvragen aan wie in onze geschiedenis iedere partij loyaal is.
Met behulp van opstellingen (we zouden het maatschappelijke opstellingen kunnen noemen) kun je zicht krijgen op deze dieperliggende oorzaak van de Zwarte Pieten discussie. Zonder een opstelling te hebben gedaan, durf ik wel twee balletjes op te gooien.
Heeft ons slavernijverleden wel een plek in onze geschiedenis?
Het zou kunnen zijn dat deze discussie te maken heeft met het wegstoppen van ons verleden als slavenhandelaren. Nog geen twintig jaar geleden stond er in de geschiedenisboeken niks over onze rol in de slavenhandel. Slavernij was iets van de Amerikanen. Dat wij de slaven uit Afrika haalden en naar Amerika vervoerden en weer verkochten werd even niet genoemd. Ook de levendige slavenhandel met Azië werd niet genoemd. Nu nog steeds is de informatie in de geschiedenisboeken zeer beperkt. Bovendien weigert de Nederlandse overheid (die wij als burgers hebben gekozen) om excuses te maken voor onze rol in de wereldwijde slavernij (waarbij we overigens niet de enige waren).
Zodra iets wordt weggestopt, uitgewist uit het verleden, zullen er altijd krachten actief worden die dit stuk geschiedenis weer een plek willen geven. Dit hebben we inmiddels geleerd uit de vele opstellingen die hebben plaatsgevonden. De Zwarte Pieten discussie zou zomaar een vorm kunnen zijn voor het zichtbaar willen maken van een van de zwarte bladzijden van de Nederlandse geschiedenis.
Gaat het over iets afnemen van ons omdat wij iets van hen hebben afgenomen?
Een andere manier om ernaar te kijken is door te kijken naar de balans in geven en nemen. Ook die komt uit het systemisch gedachtegoed. Elk systeem wil uitwisselen met zijn omgeving. Dit blijft een gezonde uitwisseling als geven en nemen in balans is. Wij hebben als land mensen hun thuis, hun familie en zelfs hun vrijheid afgenomen. We hebben daar nooit iets voor terug gegeven. In die zin is de balans tussen geven en nemen helemaal verstoord.
Het afnemen van ons Sinterklaasfeest zou zomaar een manier zijn om die balans weer iets te herstellen. Mijn gevoel zegt daarbij dat we dan nog wel wat gedoe kunnen verwachten, omdat het afnemen van ons Sinterklaasfeest niet in verhouding staat tot dat wat wij hebben afgenomen. Om weer een gezonde verhouding te krijgen, zegt men in de systemische wereld dat als er iets van je wordt afgenomen, je net iets minder van de ander moet afnemen. Zo creëer je een spiraal die opwaarts beweegt in plaats van neerwaarts. Het is interessant om je af te vragen wat er van ons afgenomen moet worden wil de balans weer de goede kant op bewegen.
Zelf nu ik met deze blog bezig ben voel ik de weerstand in onze cultuur tegen dit deel van onze geschiedenis
Het is interessant om te ervaren dat ik weerstand voelde om een plaatje te kiezen als link naar deze blog. Ik kon duidelijk de krachten in het systeem voelen. Ik merkte dat er als het ware iets groters was dat me tegenhield om een plaatje te kiezen van de slavenhandel. Ik dacht “moet ik dat echt wel zo duidelijk naar voren brengen” en “heeft het hier echt wel mee te maken”. Ik voelde ook angst voor agressie en mensen die hier boos van worden.
Tegelijkertijd kon ik ook waarnemen dat deze weerstand te maken heeft met precies dat waar ik over schrijf. Dat er in onze cultuur en in ons systeem een hele sterke kracht is om dit verborgen te houden en dat de Zwarte Pieten discussie juist dit duidelijk wil maken. We zijn bang voor onze geschiedenis; we willen niet kijken naar wat onze voorouders hebben gedaan. Daarom toch een duidelijke verwijzing naar de slavenhandel in het plaatje van deze blog. Om het een plek te geven. Om te laten zien dat dit ook onderdeel is van mijn Nederland, het land waarin ik ben geboren en waar mijn voorouders hebben gewoond.
Denk niet in goed of slecht of dader en slachtoffer
Het gaat hierbij overigens niet om je nog schuldig te voelen of in een daderrol of slachtofferrol te stappen. Het gaat erom dat je, in dit geval als land, kunt zeggen “dit hoort bij mijn/onze geschiedenis”. Door te erkennen dat dit bij onze geschiedenis hoort, ontstaat er ruimte.
In een opstelling heb ik wel eens gezien dat een representant werd ingebracht voor “De moraal van die tijd”. Dit gaf heel veel rust in het systeem. We hebben als Nederland toen, in die tijdgeest besloten om te handelen in mensen. Ik kan er niet over oordelen of dat toen goed of slecht was. Het enige dat ik weet is dat we het nu kunnen erkennen en het toe kunnen eigenen als deel van onze geschiedenis en dat we onze excuses kunnen maken naar de slachtoffers uit die tijd en hun nakomelingen. We kunnen de tijd niet meer terugdraaien.
Verjaren dit soort zaken dan niet, vraag je je misschien af? De generaties die nu leven hebben toch geen slavenhandel gedreven?
Nee, dit verjaart niet, maar reist met ons mee door de generaties heen totdat een generatie ervoor kiest om onder ogen te zien wat onder ogen gezien moet worden en bereid is om dat wat buitengesloten wordt in te sluiten.
Wat heeft dit met ondernemen en zakendoen te maken?
Ook in het zakendoen zie ik dat managers en ondernemers geneigd zijn om bij problemen in te zoomen op het probleem. Ze willen het probleem uiteen rafelen en zo de oorzaak vinden. Vaak is het helpender om juist uit te zoomen en het probleem te bekijken vanuit een groter perspectief. Ook hier kun je vragen stellen als “Waar is dit probleem een oplossing voor?” en “Wat wil het ons duidelijk maken?” Je kunt daarbij ook kijken naar loyaliteiten, delen van de geschiedenis die niet worden gezien of mensen of afdelingen die geen plek hebben. Je kunt ook in organisaties afvragen hoe het zit met de balans in geven en nemen. Tussen de organisatie en haar omgeving en binnen de organisatie.
Ook hier kunnen (organisatie)opstellingen een hele verhelderende en helende werking hebben. Ze kunnen je laten zien waar de werkelijke oorzaak van het probleem ligt en laten ervaren wat de oplossingsrichting is. Tegelijkertijd komt er in een opstelling potentieel vrij om de stappen te zetten die nodig zijn.
Blijft een beetje vreemd dat u aan het begin van uw artikel de instelling van zwarte piet ten tijde van de slavernij, juist op het moment dat deze wordt afgeschaft, omzeilt en toch een vage oorsprong blijft vinden. De figuur zwarte piet is aantoonbaar ontstaan in deze periode, voordien had sinterklaas geen moor in page-kleding als knecht. Sinterklaas leefde niet in het VOC-tijdperk en kan dus geen Nederlandse slaven hebben vrijgekocht. De discussie gaat ook helemaal niet over de reputatie van sinterklaas of over het afpakken van Sinterklaasfeest. Maar wel over de oorsprong van zwarte piet. Dat u later toch refereert aan de slavernij als oorzaak van deze discussie, is ook niet erg consistent. U bevestigt hiermee dat zwarte piet niet los gezien kan worden van de Nederlandse slavernij-geschiedenis. De weerstand tegen het veranderen of opgeven van zwarte piet, is direct (en niet indirect) te herleiden tot de weerstand tegen het onder ogen zien van de rest van de geschiedenis. Ik vind het omzeilen van de oorsprong van ZP, net zo ongezond als het ontkennen van de slavenhandel en -houderij.
Wat betreft de patronen en gevolgen van verdringing van de zwarte bladzijde in de geschiedeni,s kan ik met u geheel met u instemmen.
Hennie, dank voor je uitgebreide reactie. Mijn verhaal is inderdaad niet zo consistent. Ik heb het inmiddels iets aangepast. Tegelijkertijd gaat het mij ook niet om de consistentie, maar om het feit dat het zulke diepe emoties bij mensen raakt en dat er daarom iets anders aan de hand moet zijn. Vandaar mijn verdere uitleg over systemisch kijken naar dit soort situaties, waarbij we ons vragen stellen als “Heeft alles wel een plek?” en “is het geven en nemen wel in balans?”
Dag Martijn,
Voor mij is de zwarte pietendiscussie in relatie met het geen plek willen/kunnen geven aan daden uit ons Nederlandse verleden een soort energie die ik wereldwijd zie en dat roept bij mij nieuwsgierigheid en de vraag waarom?
Waarom is het voor de Turkije zo moeilijk om de genocide op een hele bevolkingsgroep toe te geven?
Waarom nemen wij als westerse wereld niet onze verantwoordelijkheid in het weggegeven hebben van het grondgebied van de Palestijnen aan de joodse bevolking, waardoor er grote spanningen wereldwijd zijn?
Waarom staat er kortom in Chinese geschiedenisboeken een heel andere geschiedenis over China dan die wij hier kennen en hetzelfde geld voor hedendaagse Russische geschiedenisboeken, overal zie je het fenomeen dat de schaduwkanten van een land niet vermeld of op een totaal verdraaide manier neergezet worden. Waarom en tot welke gevolgen leid dat? Zo is de rol van Nederland in onze geschiedenis bij het ontstaan van Indonesië ook een heel andere in onze geschiedenisboeken dan in die van de Indonesische geschiedenisboeken.
Een soort van uitzondering in dit alles zou je Duitsland kunnen zien, die hebben op scholen het perverse van hun eigen geschiedenis in de tweede wereldoorlog een plek gegeven om herhaling te voorkomen. Zou daarom het redelijk goed gaan met Duitsland nu?
Maar is er geen relatie tussen dit alles en ons persoonlijk leven en het welbevinden van een organisatie? Vinden we het in ons persoonlijk leven ook niet moeilijk dat wat pijnlijk is/was een heldere zichtbare plek te geven en is dat hetzelfde mechanisme? En waarom en wat zijn de gevolgen hiervan? En lijkt een organisatie in die zin ook niet op een natie of een persoon: dat wat schuurt, lastig is pijnlijk voor een organisatie doen we ook graag of het er niet is en wat voor gevolgen heeft dat.
Zo roept zwarte piet bij mij meer vragen dan antwoorden op!
Hedrik, jazeker speelt dit ook op andere plekken in de wereld en ook in ons als mens. We zijn geneigd het negatieve, donkere weg te duwen en alleen naar het mooie, lichte te kijken. Door juist ook het donker te zien en je toe te eigenen, wordt je completer. Daardoor kun je ook veel meer bereiken en wordt je als mens en als land gelukkiger!
Dank je voor die toevoeging.
De regenboog Pieten hebben naar mijn idee te weinig draagvlak en dat slavernij verhaal is voor veel mensen te ver gezocht als argument.
Het probleem is dat mensen met een donkere kleur worden gepest en hier wordt niet goed mee omgegaan. Zowel niet door hun zelf als door ouders en leerkrachten. Dit is op zich geen unieke situatie. Ik bedoel dit komt ook voor bij andere mensen ( klein, groot , dik, dun) . Een deel van de oplossing is dus dit probleem aanpakken. Een ander deel van de oplossing is de helft van de Pieten zwart schminken en de andere helft wit. Dit heeft als voordeel voor de voorstanders dat Zwarte Piet blijft bestaan (de helft is zwart) en de tegenstander kunnen niet meer gepest worden of zich minderwaardig voelen want de andere helft is immers wit.
Roetveeg Pieten zijn ook geen oplossing omdat als je buurman louter roetvegen heeft en verkleed is als Piet, zal hij herkend worden.
Belangrijk bij deze oplossing is om met de tegenstanders te communiceren dat er als dit is ingevoerd er nooit meer een demonstratie of weerwoord mag klinken in de relatie met het Sinterklaasfeest.
En dan is het einde zwarte Piet discussie!
Anko, dank voor je reactie. Jazeker zijn er nog veel meer oplossingen. Het interessante is waarom deze niet worden opgepakt en waarom er gedoe blijft rondom Zwarte Piet. Ook is het interessant waarom dit al meer dan 30 jaar gedoe oplevert en er niks aan wordt gedaan.
Dat is de reden waarom ik uitzoom en naar een andere ‘laag’ in het vraagstuk kijk. Er is blijkbaar meer aan de hand.
Tijdens mijn studententijd probeerde een medestudent mij ervan te overtuigen met een lamentabel voorbeeld dat hij vanwege zijn rode baarddracht ook met de nek zou worden aangekeken. Een rode baard is van een hele andere gradatie en orde dan een zwarte lichaamsovertrek die onder vele blanke Nederlanders associaties oproept met alles wat ontrouw, onbetrouwbaar, inferieur van kwaliteit is, etc. De tak van wetenschap die zich hiermee bezig houdt heet culturele antropologie en maakt de volgende differentiatie in het begrip racisme.Je hebt er het cultureel racisme, sociaal racisme, politiek racisme, institutioneel racisme en tot slot het biologisch racisme. Dat wat in Nederland manifest is betreft het biologisch racisme en het institutioneel racisme.
Ik ben het eens met degenen die orakelen dat zwarte piet geen symbool is van racisme. Maar die is wel het product van het racistisch bewustzijn van de Nederlander. Opmerkelijk is overigens dat in de VS de blanken veel scherper gekant zijn tegen zwarte piet dan de zwarten in Nederland. Een blanke hoogleraar aan de Harvard University karakteriseerde zwarte piet als een perverseling die ontsproten zou zijn aan het droomzieke brein van Hollandse VOCérs.
Toen tijdens Pim Fortuin alle aandacht gefocust werd op de dreigende Islam, begonnen vele zwarten in hun handen te knijpen met de waangedachte dat het zoeklicht niet meer op hen gericht zou zijn. Hun hoop werd de bodem ingeslagen toen er tegen zwarte voetballers oerwoudgeluiden werden uitgestoten en bananenschillen over het voetbalveld werden gestrooid om uitdrukking te geven aan de rudimentaire intelligentie, inhoudende dat men dacht te maken te hebben met apen die achter een bal zouden aanhollen. Als kwaliteitskranten als de NRC, de Volkskrant etc. in januari 2018 er gewag van maakten dat Nederlandse werkgevers liever een blanke met een strafblad in dienst zouden willen nemen dan een zwarte werkzoekende met een goede VOG, goede diploma’s etc. dan is de animositeit jegens zwarten beklonken. Het Parool kopte in 2000 in archetypisch letters het volgende: ZWARTE DIEF LOOPT MEER RISICO DAN BLANKE FRAUDEUR. Iemand die een zwarte kleur heeft of van Negroïde afkomst is zal zich door dit soort pragmatische weergaven er minder behaaglijk bij voelen dan een persoon met desnoods een lichte tint en een veel slechtere reputatie in de samenleving . Hoe zouden de denkhoofden van Nederlandse origine dit willen verantwoorden? Toch niet met als voorbeeld een rode baard of rood (schaam)haar?
Dit exposé ten spijt ben ik faliekant tegen het tumult tegen het fenomeen zwarte piet. Mijn beweegreden is het volgende: Nederlanders zijn op zich van die solitaire in zichzelf gekeerde creaturen die in het leven zo weinig te vieren hebben en dan probeert een zwarte opstand met een couveuse geest zo’n nationaal spektakel van hen bruut af te pakken. Ik zou eerder willen kiezen voor een landelijke publieke omroep om het volk te laten zien wat zwarten wel in hun mars hebben en dat ze ten onrechte in het minteken worden geplaatst.
Het ridicule is dat Antillianen en Surinamers in het land van herkomst zelf uitbundig Sinterklaas vierden en zich in de rol van zwarte piet nog een keer zwart gingen schminken. Zij waren, vooral in Suriname distributeurs en verspreiders van de Nederlandse culturele eigenheden in tegenstelling tot de overige etnische groepen in Suriname die zich trouw conformeerden aan hun Aziatische cultuur. Pas toen men ontdekte dat het niet ging zonder het Nederlands te leren en zich de Nederlandse cultuur eigen te maken, begon men zich ook te manoeuvreren in alles wat Nederlands was. Maar ja, per slot van rekening werd geen enkele Surinamer in Nederland als Nederlander beschouwd maar als zwart geteisem dat hier kwam voor de sociale dienst.
In het hele slavernij handel verhaal, kom ik nooit ergens tegen dat de slavenhandel in Afrika onder de stammen daar heel levendig was. En daar hebben wij misbruik van gemaakt. tot verkort dacht ik dat wij daar mensen gingen vangen en wegvoeren, maar dat er in Afrika een handel in slaven was wist ik niet en hoor je dus nooit over…. https://historiek.net/waar-haalden-nederlanders-hun-slaven-vandaan/90007/ .Hoe zit dat dan in jou systemisch verhaal?
Interessant. Wist ik ook niet.
Aan het systemische verhaal verandert niet zoveel. Het gaat namelijk niet of het goed is of slecht en of we het begrijpen of niet. Het gaat erom dat we als volk “ja” zeggen tegen deze bladzijde in onze geschiedenis.
Martijn, wat een waardevol verhaal en een mooie illustratie van de energetische dynamiek achter problemen en de meerwaarde van dit perspectief in de oplossing ervan. Dankjewel